Çocuk İşçiliği ve İç Hukuk
“Çocuk işçiliği” ile ilintili iç hukuk kurallarından haberdar olmak gerek. Böylece iç hukuk çerçevesinde kavramın içeriği ve uyulması gereken kurallar hakkında bilgi sahibi olabiliriz. Bu anlamda, yazımızın hacminin elverdiği oranda bazı temel düzenlemelere yer vermeyi amaçlamaktayız.
İlk olarak Anayasanın 50. maddesinin 1. fıkrası dikkati çekmekte: “Kimse, yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz.” Aynı maddenin 2.fıkrasına göre ise: “Küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar.”
Söz konusu Anayasa hükümleri anlamlı; nitekim böylece çocuklar çalışma hayatı bakımından iç hukukta en üst basamakta bağlayıcı olan Anayasa hükümleriyle hukuki koruma altındadırlar. Ayrıca, ilgili kanunlar ve yönetmelikler Anayasa hükümleri ile çelişen hükümler içeremezler.
Çalışma hayatına ilişkin temel kanun olan İş Kanununun 71. maddesinin de başlığı “Çalıştırma yaşı ve çocukları çalıştırma yasağı” şeklindedir.
Maddenin 1. fıkrasının ilk cümlesi çerçevesinde: “On beş yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılması yasaktır.” Bu hususun kural olduğu değerlendirilmekte; nitekim bu hükümden sonra konuyla ilgili istisnalar dile getirilmekte.
Buna göre, maddenin 1. fıkrasının devam eden cümlesine göre: “Ancak, on dört yaşını doldurmuş ve zorunlu ilköğretim çağını tamamlamış olan çocuklar; bedensel, zihinsel, sosyal ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak hafif işlerde çalıştırılabilirler”.
Aynı fıkranın devamında da: “On dört yaşını doldurmamış çocuklar ise bedensel, zihinsel, sosyal ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinde yazılı sözleşme yapmak ve her bir faaliyet için ayrı izin almak şartıyla çalıştırılabilirler”.
Yani, kural olarak, on beş yaşını dolduranlar çalıştırılabilse de, on beş yaşını doldurmamış çocuklar da bazı şartlarla çalıştırılabiliyor. Bu noktada hangi işin çocuğun bedensel, zihinsel, sosyal ve ahlaki gelişimine engel olacağını tespitin önemi ortaya çıkıyor. Nitekim hangi işin okula devamı engellediği kolayca belirlenebilir ama bu kriterlere uygun olup olmadığını belirlemek güç olabilir.
İş Kanununun 71. maddesinde konuyla ilgili başka düzenlemeler de yer almakta; titizlikle incelenmesi gereken bir hüküm bu anlamda. Bir de Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik (“Yönetmelik”) var ki, 3. maddesi uyarınca yukarıda belirtilen İş Kanununun yetmiş birinci maddesine dayanılarak hazırlanmış.
Bu çerçevede, Yönetmeliğin dördüncü maddesinde “Çocuk işçi” tanımı yer almakta. Buna göre, kavram: “On dört yaşını bitirmiş, on beş yaşını doldurmamış ve ilköğretimini tamamlamış kişiyi” ifade etmekte.
Bu durumda, yukarıda belirtilen İş Kanununun 71. maddesinin 1. fıkrasının ikinci cümlesinde belirtilenler “Çocuk işçi” olarak değerlendirilebiliyor.
Yönetmeliğin 5. maddesinin 1. fıkrası uyarınca: “Çocuğun…işe yerleştirilmesinde ve çalışması süresince güvenliği, sağlığı, bedensel, zihinsel, ahlaki ve psikososyal gelişimi, kişisel yatkınlık ve yetenekleri dikkate alınır”.
Yönetmeliğin 5. maddesinin 2. fıkrasına göre de: “Çocuk…işçiler, okula devam edenlerin okula devamları ile okuldaki başarılarına engel olmayacak, meslek seçimi için yapılacak hazırlıklara ya da Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yeterliliği kabul edilen mesleki eğitime katılmasına engel olmayacak işlerde çalıştırılabilirler”. Bu güvencelerin Yönetmelikte de düzenlenmiş olması yerinde.
Görüldüğü üzere, “Çocuk işçiliği” ile ilişkilendirilebilecek birçok iç hukuk düzenlemesi bulunmakta. Konuyla ilgili olarak tüm hukuki düzenlemeler incelenmeli ve kurallara uygun davranılmalı.
Bahar Yeşim hukukçu; Uluslararası Hukuk ve Avrupa Birliği Hukuku alanlarında akademik çalışmalar yürütüyor. “İçsel Yolculuk”, “Dışavurum”, “Yansımalar” ve “Keşif” isimli yayımlanmış dört kitabı bulunuyor.
